در سالهای اخیر یکی از مشکلات بسیار مهم در کشاورزی شوری خاک است. این موضوع تاثیرات بسیار بد و منفی روی رشد گیاهان دارد. که منجر به کاهش رشد و عملکرد محصولات باغی و کشاورزی می‌شود. اصلاح خاک شور و قلیایی یکی از دغدغه های مهم کشاورزان است بنابراین شناخت راه‌هایی که بتوان از طریق آن این مشکل را برطرف کرد بسیار حائز اهمیت هستند. لازم است عنوان کنیم در صورتی که میزان نمک موجود در خاک فراتر از حد تحمل گیاه باشد، یعنی خاک شما شور است، متاسفانه به دلیل کشاورزی غیر اصولی هرساله به سطح زمین های شور و غیر قابل کشت افزوده می شوداین موضوع تاثر بسیار منفی بر آینده کشاورزی ایران دارد. چرا که هر ساله شاهد کاهش سطح زیر کشت خواهیم بود. از این رو انجام اقداماتی که شوری خاک را کاهش دهد و آن را به حد مطلوب رساند بسیار مهم و ارزشمند است. از این رو قصد داریم در این مقاله به اصلاح خاک شور و آهکی بپردازیم.
از این رو توصیه می‌کنیم اگر شما به‌عنوان باغدار و کشاورز هستید که با مشکل شوری خاک دست و پنجه نرم می‌کند و یا تمایل دارید از راه‌های اصلاح خاک شور و آهکی را مطلع شوید، می‌توانید تا انتهای این مقاله کاربردی و جذاب با ما همراه باشید. تا اطلاعات خود را در این زمینه گسترش داده و از کاهش رشد محصولات خود و در نتیجه کاهش درآمد حاصل از آن جلوگیری کنید.
خاکهای شور، سدیمی، آهکی
چگونه خاکهای شور، سدیمی و یا آهکی ایجاد می‌شوند؟ لازم است بدانیم متناسب با وضعیت آب و هوای کشور و وجود خشکسالی در برخی از مناطق، ممکن است خاک در برخی از مناطق حالت قلیایی، سدیمی و یا شور شود. از طرف دیگر از آنجایی که امروزه در باغداری و کشاورزی از کودهای مختلف شیمیایی و کود های آلی بی کیفیت استفاده می‌شود، این موضوع نیز می‌تواند در شور شدن خاک تاثیرگذار باشد. کاهش بارندگی و مصرف بی رویه آب های زیر زمینی نیز دامنه این مشکل افزوده است.
به طور کلی جمع شدن املاح در خاک‌ها تاثیرات بسیار زیادی را بر روی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک‌ها ایجاد می‌کنند. همچنین سبب تغییر کیفیت آنها می‌شوند. در صورتی که سدیم و سایر املاح موجود حتی املاح مفید در خاک بیش از حد نرمال شود کیفیت خاک را کاهش می دهد به عنوان مثال بالا بودن درصد آهک خاک علاوه بر سفت شدن خاک و کاهش هوای اطراف ریشه گیاه در جذب عناصر غذایی اختلال ایجاد می کند. و در چنین حالتی انرژی گیاه صرفجذب آب و عناصر غذایی از خاک می شود.
افزایش املاح خاک در کیفیت خاک تاثیر منفی دارد این املاح موجود در خاک فشار اسمزی محلول خاک را نیز بالا خواهند برد. از این‌رو تعادل یونی در خاک به هم ریخته و قدرت جذب آب توسط گیاه به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد. محصولاتی که آستانه تحمل آنها در خاکهای شور، سدیمی و آهکی پایین است کیفیت و کمیت محصول خود را به شدت کاهش می دهندو به دلیل تغذیه نا مناسب در این نوع خاک ها مقاومت آنها در برابر میکروب‌ها، بیماری‌های موجود و آفات بسیار کمتر می‌شود. امروزه اصلاح خاک شور، قلیایی و آهکی از اولویت های مهم کشاورزی است.
راه‌های اصلاح خاک شور و آهکی
آنجایی که شوری خاک تاثیرات بسیار منفی و مخربی روی گیاهان زراعی از خود اعمال می‌سازد، امروزه راه‌کارهای بسیار زیادی جهت کنترل شوری خاک به طور کلی اصلاح خاکهای شور و آهکی وجود دارد. از این رو سعی می‌کنیم در این بخش از مقاله به برخی از این راهکارها بپردازیم تا شما را با این روش‌ها آشنا کنیم. به عنوان مثال، یکی از راه‌های اصلاح خاک شور ایجاد زهکشی مناسب در خاک و آبشویی املاح خاک با اب های شور است که از طریق این روش نمک‌های اضافی محلولی که در خاک وجود دارند کاملاً شسته شده و سپس از خاک خارج می‌شود.
از دیگر روش‌های کاهش اثر شوری خاک کاهش دوره آبیاری است. در واقع منظور ما از این مفهوم این است که فاصله بین دو آبیاری کوتاه‌تر در نظر گرفته شود. در واقع به بیان ساده‌تر می‌توان عنوان کرد که در صورتی که آبیاری زود به زود اتفاق بیفتد، غلظت محلول در خاک زیاد نخواهد شد و اثرات منفی خاک شور کاهش می یابد.
از دیگر روش‌های مؤثر در زمینه اصلاح خاک های شور و خاک آهکی کاهش میزان تبخیر از سطح خاک و استفاده از آنتی‌سالت‌ها است. این موضوع علاوه بر آن که موجب حفظ رطوبت خاک می‌شود، از انتقال نمک از لایه‌های زیرین خاک به ناحیه رشد ریشه نیز جلوگیری خواهد کرد. لازم به ذکر است تا عنوان کنیم آبیاری در کشاورزی باید متعادل باشد؛ مگر این که هدف شما از آبیاری شست‌وشوی نمک‌های خاک و اصلاح آن هستند. ابیاری سنگین با هدف شستشوی املاح معمولا در در باغات در زمستان که درخت در خواب است و در گیاهان زراعی قبل از کاشت انجام می شود تا اسیبی به گیاه وارد نشود
استفاده از کود های اسیدی مثل اسید فسفریک یا اسید انفیوریک در صورتی که به میزان لازم و در زمان مناسب استفاده شود به اصلاح خاک کمک می کند.
کودهای کاهش دهنده شوری خاک
یکی از مهم‌ترین و مناسب‌ترین راه‌های اصلاح خاک شور و آهکی استفاده از کودهای کاهش دهنده شوری خاک هستند. از طریق استفاده و مصرف این کودها ضریب شوری خاک به میزان چشمگیری پایین آمده و از شور شدن خاک جلوگیری می‌شود. به عنوان مثال، استفاده از کود گوگرد معدنی کیفیت و گوگرد پتروشیمی با حلالیت بالا تأثیر بسیار زیادی در اصلاح خاکهای شور دارد. لازم به ذکر است که کودهایی که دارای ترکیبات هیومیک اسید، یا انتی سالت ها نیز تاثیرات بسیار چشمگیر و مناسبی در زمینه اصلاح خاک شور از خود اعمال می‌سازند. همچنین از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
در بسیاری از مواقع کشاورزان و باغداران زمانی که از کودهای شیمیایی در کشاورزی بی رویه استفاده می‌کنند. در چنین شرایطی نیز ممکن است است مقدار نمک موجود در خاک شما افزایش یابد. چرا که کودهای شیمیایی در زمینه افزایش شوری خاک مؤثر هستند؛ از این رو توصیه می‌شود همواره برای حفظ سلامت خاک از کودهای غیر شیمیایی استفاده کنید تا دچار چنین مشکلاتی نشوید.
نقش مواد آلی در کاهش شوری و اصلاح خاک شور و آهکی
به طور کلی مواد آلی تاثیرات بسیار ایده‌آل و مناسبی را در زمینه کاهش شوری خاک از خود اعمال می‌سازند. به عنوان مثال سبب افزایش نفوذ پذیری خاک در برابر آب و هوا خواهند شد. همچنین گنجایش نگهداری آب و جمعیت میکروارگانیسم های خاک را افزایش خواهند داد. در واقع می‌توان این طور عنوان کرد که در خاکهای سنگین نظیر خاک رس مواد آلی سبب افزایش نفوذ پذیری خاک و تهویه مناسب آنها می‌شوند. این در حالی است که همین مواد در خاکهای سبک مانند شن، باعث بالا رفتن ظرفیت نگهداری آب در خاک خواهند شد که هر دو موضوع به عنوان تاثیرات مثبت مواد آلی در خاک شناخته می‌شود.
میکرو ارگانیسم های موجود در مواد آلی با تجزیه مواد آسید های آلی را تولید می کنند که با کاهشPH محیط اطراف ریشه جذب عناصر غذایی در محیط های شور و قلیایی افزایش می یابد کود های آلی مثل کمپوست و ورمی کمپوست شرایط مناسبی از نظر ساختار شیمیایی و فیزیکی در خاک ایجاد می کنند که به اصلاح خاک شور کمک می کند البته استفاده از کود های کمپوست و ورمی کمپوست با کیفیت در کنار استفاده از ارقام مقاوم، استفاده از کود های شیمیایی حاوی کلسیم و پتاسیم ابیاری مناسب و استفاده از کود های اسیدی و انتی سالت ها به اصلاح خاک شور سدیمی و قلیایی کمک می کند البته بسته به نوع شوری میزان آهک و PH خاک بایستی از راهکار های مناسب با شرایط خاک استفاده شود.
با افزایش ماده آلی خاک آب موجود در خاک تأمین و همچنین بین عناصر غذایی خاک تعادل ایجاد می شود؛ همین امر از شور شدن خاک جبلوگیری می کند در واقع در چنین شرایطی می‌توان شوری خاک را به میزان چشمگیری کاهش داد و منجر به اصلاح خاک شد. البته علاوه بر این عامل، وجود مواد آلی در خاک نیز سبب انجام برخی از فرآیندهای شیمیایی خواهند شد که این فرآیندها نیز در زمینه اصلاح خاک شور مؤثر واقع می‌شوند. امروزه به دلیل تاثیرات بسیار مفید و ایده آلی که مواد آلی در کشاورزی از خود بروز می‌دهند، آنها را به عنوان رکن اصلی کشاورزی در نظر می‌گیرند. این مواد تاثیرات بسیار مهمی را در فرایندهای فیزیکی شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارند. به همین دلیل امروزه همواره مورد توجه و استفاده کشاورزان و باغداران خصوصاً در زمینه اصلاح خاک شور و آهکی قرار می‌گیرند.
